16. Этыкет, распарадак дня, правілы чысціні

img

Хоць у вайшнаваў няма адмысловых прац з этыкі, пытанні, звязаныя з этычнай праблематыкай, займаюць значнае месца ў традыцыйнай літаратуры і творах ачар’яў. Старажытныя тэксты апісваюць ідэальную грамадскую сістэму – варнашрама-дхарму, дзе кожны чалавек выконвае свой абавязак паводле сваёй варны (саслоўнага стану) і ашраму (парадку, што адпавядае той ці іншай стадыі жыцця). Налічвалася чатыры варныбрахманы (жрацы, навукоўцы), кшатрыі (уладнікі і ваяры), вайш’і (гандляры, земляробы) і шудры (працоўныя, слугі) і чатыры ашрамыбрахмачары (вучні), грыхастхі (сямейныя людзі, гаспадары), ванапрастхі (самотнікі) і саньясі (манахі-пілігрымы). У Пуранах і «Махабхараце» апісваецца мноства вобразаў пабожных брахманаў, праведнікаў і аскетаў, якія клапоцяцца пра духоўны дабрабыт грамадства, а таксама святых каралёў-мудрацоў (раджа-рышы), мужных, справядлівых і клапатлівых у стаўленні да сваіх падданых. Тыповымі прыкладамі такіх раджа-рышы ёсць кароль Юдхіштхіра, старэйшы брат Арджуны, чалавек, які аніразу ў жыцці не зманіў, і кароль Рантыдэва, які, пакутуючы сам ад голаду і смагі, раздаў галодным усю сваю ежу і пітво. Для грамадства ў цэлым прытрымліванне правіл варнашрамы лічылася за этычную норму і аснову маралі. Аднак адным толькі гэтым пытанне не вычэрпвалася, прынамсі для асобы.

 

Недастатковасць адной толькі варнашрама-дхармы для дасягнення чалавекам маральнай і духоўнай дасканаласці добра паказана ў «Бхагавад-гіце», галоўнае пытанне якой несумнеўна этычнае. Уся праблематыка «Гіты» разгортваецца на фоне замяшання Арджуны, пастаўленага перад канечнасцю маральнага выбару – выканаць свой абавязак кшатрыя, скіраваўшы зброю супраць сваякоў, ці парушыць абавязак, адмовіўшыся ад бітвы. Адказваючы на пытанні Арджуны, Крышна паясняе яму, што ваярскі абавязак, які ёсць дхармай Арджуны, абавязкова павінен быць выкананы. Аднак у матэрыяльным свеце нават строгае выкананне дхармы не пазбаўляе чалавека ад памылак і расчараванняў. Трагізм існавання ў тым, што нават праведнасць, г. зн. прытрымліванне найвышэйшага эталона чалавечых паступкаў у гэтым свеце, не ёсць дасканаласцю і не можа прынесці шчасця. Адзіны спосаб здзяйсняць учынкі, якія не прыносяць пакут ні таму, хто іх здзяйсняе, ні людзям вакол – дзейнічаць у імя Крышны і пад Ягоным кіраўніцтвам, прысвячаючы Яму плёны сваіх дзеянняў. Як вучыць «Бхагавад-гіта» (13. 8-12), той, хто стаіць на гэтым шляху, павінен імкнуцца развіць у сабе лепшыя чалавечыя якасці – сціпласць, пакорлівасць, нежаданне прычыняць шкоду, памяркоўнасць, прастату, чысціню, устойлівасць, схільнасць да самадысцыпліны, адрачэнне, адсутнасць эгаізму і г. д. Так можна дасягнуць як дасканаласці ў выкананні абавязку, так і найвышэйшай дасканаласці жыцця.

 

У «Шыкшаштацы», Сваім адзіным творы, Шры Чайтанья абвяшчае галоўную этычную максіму вайшнаваў (3): «Застаючыся пакорлівей за траву і цярплівей за дрэва, без жадання павагі да сябе але ахвотна выказваючы павагу кожнаму, трэба заўсёды славіць імя Хары». У «Шры Чайтанья-чарытамрыце» (Мадх’я, 22) прыводзіцца размова, у якой Шры Чайтанья паясняе Санатану Госвамі дваццаць шэсць якасцяў вайшнава, галоўнай з якіх ёсць адданасць Крышну. Адданасць – умова здабыцця ўсіх іншых якасцяў, страта ж яе вядзе да дэградацыі чалавека. Але любоў да Бога неадлучная ад любові да ўсіх іншых істот. Крышна адпрэчвае таго, хто пакланяецца Богу, але, перапоўнены ганарыстасці, не разумее, што Бог знаходзіцца ў сэрцы кожнага. Той, у каго любоў ужо абудзілася, пачынае адчуваць спачуванне да тых, хто не мае гэтай любові, і імкнецца, нягледзячы ні на што, дапамагчы ім. Прыкладам такога спачування можа служыць Васудэва Датта, адзін з вучняў Шры Чайтаньі, які, думаючы пра тое, што мноства палых жывых істот пакутуе ў пекле, і многія яшчэ туды адправяцца, не меў сілы змірыцца з думкай пра іхныя пакуты і маліў Шры Чайтанью, каб той дазволіў яму ўзяць на сябе грахі ўсіх гэтых няшчасных і пайсці ў пекла самому, каб пакутаваць там замест іх.

 

Прызнаючы варнашраму, то бок прынцып саслоўнага грамадскага ладу, Шры Чайтанья разам з тым лічыў, што ўсе людзі роўныя перад Богам і адрозніваюцца адно ад аднаго толькі ступенню духоўнай чысціні і любові да Крышны. Нават чандалу, калі ён устаў на шлях адданага служэння, трэба шанаваць нароўні з брахманам, а таксама дапускаць да слухання Ведаў і выканання рытуалаў, бо імя Бога здольнае ачысціць кожнага. У гэтым істотнае адрозненне бенгальскага вайшнавізму ад іншых вайшнаўскіх плыняў, дзе каставая сістэма грала вялікую ролю, а таксама ад школы паслядоўнікаў Шанкары, які пісаў, што шудру, які незнарок пачуў ведыйскія мантры, трэба заліць вушы расплаўленым свінцом. Дзякуючы прызнанню роўнасці людзей перад Богам пашырэнне вайшнавізму сталася мажлівым на Захадзе якраз у традыцыйным выглядзе, а не радыкальна рэфармаваным, у якім пададзены, напрыклад, розныя неаведантыйскія вучэнні.

Этыкет, распарадак дня, правілы чысціні

Вайшнаў павінен ставіцца паважліва да ўсіх, асабліва да іншых вайшнаваў. Старэйшым патрэбна выказваць павагу, а малодшым – падтрымку і заступніцтва. Асабліва трэба ўшаноўваць гуру і саньясі. Да кожнай жанчыны, апроч уласнай жонкі, трэба ставіцца як да маці. Вайшнавы штодня павінны кланяцца адно аднаму, просячы прабачэння за ўсе вольныя ці мімавольныя крыўды, якія яны маглі цягам дня адно аднаму нанесці. Кланяцца адно аднаму трэба таксама пасля расстання. Рупа Госвамі ва «Упадэшамрыце» («Нектар настаўленняў», 4) пералічвае шэсць элементаў узаемадачыненняў вайшнаваў: «прыносіць дары і прымаць дары, павяраць свае думкі і пытацца пра патаемнае, прымаць прасад і частаваць прасадам – такія шэсць праяў любові, якую адданыя адчуваюць адно да аднаго».

 

Час жыцця каштоўны, бо яно прызначана дзеля служэння Крышну. Найлепшы час дня – раніца, таму вайшнавы імкнуцца рана класціся і рана ўставаць. Тыя, хто жывуць у ашрамах звычайна падымаюцца да ўзыходу сонца, прымаюць душ і адпраўляюцца на набажэнства, потым кожны індывідуальна паўтарае на пацерках маха-мантру, далей ідзе лекцыя па «Бхагавата-пуране», пасля чаго вайшнавы збіраюцца на супольную трапезу. Увечары наведваюць яшчэ адно набажэнства і лекцыю па «Бхагавад-гіце». Сямейныя людзі зазвычай пільнуюцца ўласнага распарадку, аднак таксама імкнуцца ўстаць як мажліва раней, каб прысвяціць лепшыя гадзіны духоўнай практыцы.

 

Вайшнавам рэкамендуецца клапаціцца пра сваё цела, помнячы пра тое, што цела, у якім бытуе Параматма, ёсць ні чым іншым, як храмам Бога. Трэба выконваць правілы гігіены і падтрымліваць цела ў чысціні, таму прынята цалкам мыцца адзін-два разы на дзень, штодня адзяваць чыстае адзенне, трымаць у чысціні жытло, сачыць за сваім здароўем.

Падрыхтаваў Садху-бхушана дас, снежань 2022

Паводле www.krishna.by
Навігацыя: