Запісана 29 красавіка 1973 года

на беразе Ціхага акіяна ў наваколлі Лос-Анджэлесу.

Шрыла Прабхупада: У гэтым матэрыяльным свеце ўсе пакутуюць, а навуковы прагрэс азначае, што навукоўцы ствараюць варункі для новых пакут. Толькі і ўсяго. Яны нічога не паляпшаюць. Бхакцівінода Тхакур ⁶ пацвярджае гэта: moha janamiyā, anitya saṁsāre, jīvake karaye gāḍha – «Дзякуючы сваім так званым навуковым удасканаленням навуковец абярнуўся аслом». Больш за тое, ён паступова робіцца ўсё болей і болей дасканалым аслом. Дапусцім, што, напружваючыся на працы, як асёл, чалавек пабудуе хмарачос. Ён можа прысвяціць гэтаму ўсё жыццё, але ўрэшце мусіць памерці. Ён не можа застацца; яго вышпурнуць з яго хмарачоса, таму што матэрыяльнае жыццё мінучае.

Навукоўцы ўвесь час даследуюць нешта, але калі вы спытаеце іх, што яны робяць, яны адкажуць: «О, я раблю гэта дзеля наступнага пакалення, у імя будучыні». Але я пытаю: «А як жа вы? Ваш хмарачос? Калі ў наступным жыцці вы станеце дрэвам, ці будзе вам справа да вашага наступнага пакалення?» Але ён асёл. Ён не ведае, што павінен будзе прастаяць перад сваім хмарачосам дзесяць тысяч гадоў. А што ён можа зрабіць дзеля наступнага пакалення? Калі не будзе бензіну, што яно будзе рабіць? І чым яму дапаможа наступнае пакаленне, калі ён нарадзіцца катом, сабакам ці дрэвам?

Навукоўцы і ўвогуле ўсе людзі павінны імкнуцца вырвацца з колазвароту паўторных нараджэнняў і смерці. Але замест гэтага людзі ўсё больш і больш заблытваюцца ў колазвароце нараджэння і смерці. Bhave ’smin kliśyamānānām avidyā-kāma-karmabhiḥ. Гэта цытата з «Шрымад-Бхагаватам» [1.8.35]. У адным радку тут паясняецца ўсё матэрыяльнае існаванне. Вось гэта сапраўды літаратура. Адзін радок больш каштоўны за тысячагоддзі даследчае працы. Ён тлумачыць, адкуль паходзіць жывая істота, як яна нараджаецца ў гэтым свеце, куды яна скіроўваецца, што яна павінна рабіць, і дае шмат іншай важнай інфармацыі. Словы bhave ’smin kliśyamānānām азначаюць змаганне за існаванне. Чаму ўвогуле вядзецца гэтае змаганне? Прычына ў авідзьі, невуцтве. А якая прырода невуцтва? Кама-кармабхіх, яно абумоўленае тым, што мы змушаныя працаваць толькі дзеля задавальнення сваіх пачуццяў, ці інакш кажучы, прычына нашага невуцтва ў тым, што мы заблыталіся ў матэрыяльным задавальненні пачуццяў.

Д-р Сінгх: Дык праўда, што сучасныя навуковыя даследаванні толькі павялічваюць патрабаванні цела, бо ўрэшце навукоўцы працуюць дзеля задавальнення сваіх пачуццяў?

Шрыла Прабхупада: Так.

Шрыла Прабхупада: Веды кажуць: yasmin vijñāte sarvam evaṁ vijñātaṁ bhavati – «Таму, хто ведае Абсалютную Праўду, адкрываецца і ўсё іншае». У мяне няма навуковых ступеняў, але тым не менш я магу кінуць выклік навукоўцам. Чаму? Таму што я ведаю Крышну, Абсалютную Праўду. Yasmin sthito na duḥkhena guruṇāpi vicālyate – «Таго, хто зацвердзіўся ў свядомасці Крышны, не могуць вывесці з раўнавагі нават найвялікшыя няшчасці» [Б.-г., 6.22]. У «Шрымад-Бхагаватам» сцвярджаецца: avicyuto ’rthaḥ kavibhir nirūpito yad uttamaśloka-guṇānuvarṇanam – «Вялікія душы прыйшлі да высновы, што свядомасць Крышны ёсць дасканаласцю жыцця». Вось якія веды патрэбныя. А не тое, што мы правядзём нейкія даследаванні, высунем сваю тэорыю, а праз пятнаццаць гадоў скажам: «Не, не, насамрэч, усё зусім інакш». Гэта не навука, гэта дзіцячая гульня.

Д-р Сінгх: Так, уласна так яны і здзяйсняюць адкрыцці – пры дапамозе даследаванняў.

Шрыла Прабхупада: І якая цана такога даследавання? Гэта навуковы метад выцягвання грошай у іншых, толькі і ўсяго, а інакш кажучы, ашуканства. Навукоўцы гуляюць словамі: плутон, фатоны, вадарод і кісларод, – але што дае гэта людзям? Калі людзі чуюць такое жангляванне словамі, што яны могуць на гэта сказаць? Спачатку адзін навуковец да пэўнае ступені тлумачыць якую-небудзь з’яву, потым прыходзіць іншы махляр і тлумачыць усё нанова, але ўжо па-іншаму, іншымі словамі. Але сама з’ява, якую яны спрабавалі растлумачыць, не змяняецца. Дык у чым жа іх прагрэс? Яны толькі напісалі тамы кніг. У наш час паўстала праблема з бензінам. Яе стварылі навукоўцы. Калі запасы бензіну вычарпаюцца, што будуць рабіць гэтыя махляры-навукоўцы? Яны не здольныя вырашыць гэта.

Шрыла Прабхупада: Цяпер у Індыі не хапае вады, але як навукоўцы спрабуюць развязаць гэтую праблему? Вады ў свеце больш чым дастаткова. Тады чаму навукоўцы не забяспечаць вадою тыя месцы, дзе ў ёй адчуваюць вострую патрэбу? Яны неадкладна павінны правесці ірыгацыйныя працы. Але замест гэтага яны адпраўляюцца на Месяц, пакрытую пылам планету, каб зрабіць яе ўрадлівай. Чаму яны не правядуць арашэння нашае планеты? Марское вады дастаткова, дык чаму б ім не арасіць Сахару, Аравійскую пустэльню ці пустэльні Раджастхану? «Так, – адказваюць яны, – мы зробім гэта ў прышласці. Мы імкнёмся». У сваёй ганарыстасці яны нядоўга думаючы адказваюць: «Так, так, мы працуем над гэтым». У «Бхагавад-гіце» (7.20) сказана, што той, хто задавальняе непатрэбныя жаданні, цалкам губляе розум (kāmais tais tair hṛta-jñānāḥ).

Гэты палёт на Месяц – дзяцінства. Тыя, хто імкнуцца трапіць на Месяц, падобныя да капрызных дзяцей. Дзіця плача: «Мама, дастань мне Месяц», – таму маці працягвае яму люстэрка і кажа: «Вось табе Месяц, сынок». І дзіця бярэ люстэрка, бачыць у ім Месяц і кажа: «Ого, я маю Месяц». На жаль, гэта не проста выдумка.

Карандхара: Выдаткаваўшы гэтулькі грошай на палёт да Месяца і прывёзшы адтуль усяго некалькі камянёў, у цэнтры касмічных даследаванняў вырашылі, што там больш няма чаго рабіць.

Брахмананда: Зараз яны хочуць адправіцца на іншую планету, але ім бракуе грошай. Падарожжа да іншых планет каштуе мільёны і мільярды долараў.

Шрыла Прабхупада: Людзі цяжка працуюць, а бессаромны ўрад спаганяе з іх падаткі і дарма марнуе грошы. Такі ўрад не павінен выклікаць ніякіх сімпатый, калі выкідвае на вецер насілу заробленыя грошы, адабраныя ў людзей. Цяпер кіраўнікі дзяржавы прыдумалі новы выкрут: «Не турбуйцеся, – кажуць яны, – мы збіраемся на іншую планету. Гэтым разам мы прывязём яшчэ больш пылу. Тоны пылу. Зараз вы займееце тоны пылу».

Д-р Сінгх: Яны вераць, што на Марсе ёсць жыццё.

Шрыла Прабхупада: Яны могуць верыць ці не верыць. Гэта іх справа. Мы ведаем дакладна, што жыццё ёсць тут, але людзі ваююць. Дапусцім, што на Марсе ёсць жыццё. Вядома, яно там ёсць. Але што нам з таго?

Д-р Сінгх: Людзям цікава даведацца, што там адбываецца.

Шрыла Прабхупада: То бок дзеля задавальнення сваёй дзіцячай цікаўнасці яны павінны марнаваць велізарныя сумы грошай. Ці не смешна гэта? А калі іх просяць дапамагчы якой-небудзь беднай краіне, яны адказваюць: «У нас няма грошай». І як вам такое?

Д-р Сінгх: Шрыла Прабхупада, нам хацелася б пачуць пра філасофію санкх’і.

Шрыла Прабхупада: Фактычна ёсць дзве санкх’і: старажытная, упершыню выкладзеная Госпадам Капіладэвам, і сучасная, якую ў параўнальна нядаўні час прапаведаваў атэіст Капіла. Санкх’я Госпада Капілы паясняе, як пазбавіцца прыхільнасці да матэрыі і знайсці Госпада Вішну ў сваім сэрцы. Гэтая санкх’я фактычна становіць сабою працэс адданага служэння. Сучасная ж філасофія санкх’і проста аналізуе элементы, з якіх складаецца матэрыяльны свет. У гэтым дачыненні яна цалкам аналагічная сучасным навуковым пошукам. Слова санкх’я азначае «падлік». Мы таксама да пэўнае ступені належым да школы санкх’і, таму што аналізуем (падлічваем) матэрыяльныя элементы: гэта зямля, гэта вада, гэта агонь, гэта паветра, гэта эфір. Апроч таго, я магу падлічыць свой розум, інтэлект і эга. Але мае падлікі не могуць выйсці за рамкі майго эга. Аднак Крышна кажа, што ёсць штосьці вышэй за эга, а ўласна жыццёвая сіла. Навукоўцы гэтага не ведаюць. Яны думаюць, што жыццё – гэта простае спалучэнне матэрыяльных элементаў, але ў «Бхагавад-гіце» [7.5] Крышна адмаўляе гэта:

«Апроч гэтай ніжэйшай прыроды [зямлі, вады, агню, паветра, эфіру, розуму, інтэлекту і падманнага эга] існуе Мая вышэйшая энергія, якая складаецца з жывых істот, што змагаюцца з матэрыяльнай прыродай і падтрымліваюць сусвет».

Д-р Сінгх: Ці вывучае сучасная філасофія санкх’і абедзве гэтыя энергіі – ніжэйшую і вышэйшую?

Шрыла Прабхупада: Не. Сучасныя філосафы школы санкх’і не вывучаюць вышэйшую энергію. Яны, як і навукоўцы, толькі даследуюць матэрыяльныя элементы. Навукоўцы не ведаюць пра існаванне духоўнай душы, тое ж можна сказаць і пра паслядоўнікаў школы санкх’і.

Д-р Сінгх: Яны даследуюць стваральныя матэрыяльныя элементы?

Шрыла Прабхупада: Матэрыяльныя элементы не ствараюць! Ствараць здольная толькі душа. Жыццё не можа быць створанае з матэрыі, а матэрыя не можа ствараць сама сябе. Вы, жывая істота, можаце змяшаць вадарод і кісларод, каб атрымаць ваду. Але матэрыя сама сабою не валодае стваральнай здольнасцю. Калі вы паставіце бутлю з вадародам поруч з бутляй з кіслародам, ці злучацца яны самі сабой, без вашае дапамогі?

Д-р Сінгх: Не. Іх належыць змяшаць.

Шрыла Прабхупада: Вядома. Кісларод і вадарод – гэта ніжэйшая энергія Крышны, але калі вы, вышэйшая энергія, злучыце іх, яны змогуць ператварыцца ў ваду.

Шрыла Прабхупада: Ніжэйшая энергія сама сабою, без умяшання вышэйшай, не валодае сілай. Гэтае мора (ён паказвае на Ціхі акіян) спакойнае і ціхамірнае. Але калі вышэйшая стыхія, паветра, прыводзіць яго ў рух, падымаюцца высокія хвалі. Само мора без умяшання вышэйшае сілы не здольнае на гэта. Аналагічна гэтаму, ёсць і іншая, вышэйшая ў дачыненні да паветра сіла, за ёй ідзе іншая, за той яшчэ адна, пакуль, нарэшце, мы не прыйдзем да Крышны. Так павінна праводзіцца сапраўднае даследаванне.

Крышна кіруе прыродай, як машыніст кіруе цягніком. Машыніст кіруе лакаматывам, які цягне першы вагон, той у сваю чаргу цягне наступны, і так увесь цягнік прыходзіць у рух. Паводле таго ж прынцыпу функцыянуе стварэнне. Крышна дае першы штуршок, а потым пры дапамозе серыі паслядоўных штуршкоў узнікае і падтрымліваецца ўся касмічная праява. Гэта паясняецца ў «Бхагавад-гіце» [9.10]. Mayādhyakṣena prakṛtiḥ sūyate sacarācaram: «Матэрыяльная прырода дзее пад Маім кіраўніцтвам і спараджае ўсе рухомыя і нерухомыя істоты». А ў чатырнаццатай частцы [14.4] Крышна кажа:

«Матэрыяльная прырода робіць магчымым з’яўленне на свет усіх відаў жывых істот, о сын Куньці, і Я – бацька, які дае семя». Напрыклад, калі пасеяць баньянавае семя, то з часам з яго вырасце велізарнае дрэва, якое дасць незлічонае насенне, з якога таксама вырастуць новыя дрэвы, і гэтак далей. Вось што маецца на ўвазе, калі гаворыцца, што Крышна, спрадвечны бацька, які апладняе ўсё, ёсць першаснай прычынай усяго, што мы бачым.

На жаль, навукоўцы бачаць толькі непасрэдную прычыну. Яны не могуць зразумець аддаленую прычыну. У Ведах пра Крышну кажуць як пра sarva-kāraṇa-kāraṇam (Б.-с 5.1), то бок прычыну ўсіх прычын. Той, хто зразумее прычыну ўсіх прычын, зразумее ўсё. Yasmin vijñāte sarvam evaṁ vijñātaṁ bhavatі: «Таму, каму вядома спрадвечная прычына, другарадныя прычыны адкрываюцца самі сабой». Навукоўцы вядуць пошукі спрадвечнае прычыны, але, калі Веды, крыніца дасканалага ведання, абвяшчаюць спрадвечнай прычынай Вярхоўную Асобу Бога, яны з гэтым не згаджаюцца. Яны працягваюць настойваць на сваім частковым, недасканалым веданні. У гэтым іх хвароба.

Шрыла Прабхупада: Навукоўцы не ведаюць, што існуе два віды энергіі – ніжэйшая і вышэйшая, – хоць фактычна маюць з імі справу кожны дзень. Матэрыяльная энергія ніколі не можа дзеяць незалежна. Спачатку яна павінна ўступіць у кантакт з духоўнай энергіяй. Таму як можна лічыць, што ўся касмічная праява, матэрыяльная прырода, паўстала сама сабою? Складаная машына не пачне рабіць, пакуль чалавек, які ведае, як яе ўключыць, не націсне на кнопку. «Кадылак» – добрая машына, але, калі ў ёй няма кіроўцы, які ад яе толк? І матэрыяльны сусвет таксама становіць сабою машыну.

Людзей уражваюць велічэзныя машыны, якія складаюцца са шматлікіх дэталяў, але разумны чалавек ведае, што, якой бы дасканалай ні была машына, яна не будзе рабіць, пакуль не прыйдзе аператар ды не націсне на патрэбную кнопку. Таму хто важнейшы: аператар ці машына? Вось чаму нас цікавіць не гэтая матэрыяльная машына, то бок не касмічная праява, а аператар, Крышна. На гэта вы можаце запярэчыць: «А адкуль я ведаю, што Ён – аператар?» Крышна кажа: mayādhyakṣeṇa prakṛtiḥ sūyate sacarācaram – «Пад Маім кіраўніцтвам дзее ўся касмічная праява». Калі вы скажаце: «Не, не Крышна кіруе сусветам», – то павінны будзеце ўказаць на іншага аператара. Але вы гэтага не можаце зрабіць. Значыцца, не маючы свайго доваду, вы павінны прызнаць мой.