Людзі імкнуцца да Месяца, а мы спяваем Харе Крішна. Памылкова лічыць свядомасць Крішны чымсьці ўстарэлым і сцвярджаць, што мы адстаем ад сучаснага навуковага прагрэсу. Гэты этап мы ўжо прайшлі. З «Бхагават-гіты» вынікае, што чалавек не ўпершыню спрабуе дасягнуць вышэйшых планет. Газетныя загалоўкі гавораць, што зроблены «першыя крокі па Месяцы», але рэпарцёры не ведаюць, што мільёны і мільёны людзей ўжо былі на Месяцы і вярнуліся назад. Гэта здаралася неаднойчы, яшчэ ў самыя старажытныя часы. У «Бхагават-гіце» (8.16) недвухсэнсава гаварыцца: абрахма-бхувана̄л лока̄х̣ пунар а̄вартіно ’рджуна: «Дарагі Арджуна, нават калі ты адправішся на найвышэшую планетную сістэму – Брахмалоку, табе давядзецца вярнуцца назад». Такім чынам, міжпланетныя падарожжы не навіна. Адданыя свядомасці Крішны добра ведаюць пра іх.
Паколькі мы знаходзімся ў свядомасці Крішны, то ўсё, сказанае Крішнай, лічым абсалютнай ісцінай. Як сцвярджаецца ў ведычнай літаратуры, існуе шмат планетных сістэм. Наша планетная сістэма называецца Бхурлокай. Над ёй размешчана Бхуварлока, а яшчэ вышэй – Сварлока (да гэтай планетнай сістэмы адносіцца Месяц). Вышэй Сварлокі знаходзіцца Махарлока, над ёю – Джаналока, а вышэй – Сацьялока. Існуюць і ніжэйшыя планетныя сістэмы. Планеты гэтага сусвету падзяляюцца на чатырнаццаць тыпаў, і Сонца – галоўная з іх. Вось як апісана Сонца ў «Брахма-самхіце» (5.52):
«Я пакланяюся Гавіндзе (Крішне), спрадвечнаму Госпаду, па волі Якога Сонца атрымлівае каласальную магутнасць і гарачаню і рухаецца па сваёй арбіце. Сонца – галоўная з усіх планет – гэта вока Вярхоўнага Госпада». Мы можам ганарыцца сваім зрокам, аднак без сонечнага святла нам немагчыма ўбачыць нават тое, што знаходзіцца побач. Людзі з выклікам пытаюць: «А вы можаце паказаць мне Бога?» Але што яны здольны ўбачыць? Чаго варты іх зрок? Бог не такі даступны, каб Яго мог бачыць любы. Без сонечнага святла мы наогул нічога не можам бачыць, не гаворачы ўжо пра Бога. Без сонца мы сляпыя, і ноччу, калі яго няма, мы вымушаны карыстацца электрычнасцю.
Наша Сонца – не адзінае ў касмічнай праяве: існуюць мільёны і трыльёны сонц. У «Брахма-самхіце» (5.40) пра гэта сказана так:
Духоўнае ззянне цела Вярхоўнага Бога-Асобы, Крішны, называецца брахмаджьёці, і ў гэтым брахмаджьёці існуе безліч планет. І, як у сонечным ззянні рассеяны бясконцы лік планет, так і ў ззяючым выпраменьванні цела Крішны – незлічоныя планеты і сусветы. Мы ведаем пра існаванне многіх сусветаў, і ў кожным з іх ёсць свае Сонца. Гэта значыць што існуюць мільярды сусветаў і мільярды сонц, месяцаў і планет. Але Крішна гаворыць, што той, хто спрабуе трапіць на любую з іх, дарэмна траціць час.
Вось нехта паляцеў на Месяц, але што гэта дае чалавецтву? Які сэнс дзесяцігоддзямі марнаваць энергію, сілы, грошы, каб проста дакрануцца да Месяца? Ці там можна застацца і запрасіць да сябе сяброў? Нават калі нехта і трапіць туды і зможа там застацца, якая з гэтага карысць? Да таго часу, пакуль мы знаходзімся ў матэрыяльным свеце – на гэтай планеце ці на іншай – нам будуць спадарожнічаць усё тыя ж пакуты: нараджэнне, хваробы, старасць і смерць. Мы не ў сілах пазбегнуць іх.
Калі мы збіраемся жыць на Месяцы (дапусцім, што гэта магчыма), нават з кіслароднай маскай, то як доўга мы зможам затрымацца там, і якая ад гэтага будзе карысць? Мабыць, пражывем крыху даўжэй, але не вечна. Для нас гэта немагчыма. Ды і што нам дадуць некалькі лішніх гадоў жыцця? Таравах̣ кім̇ на джіванті – хіба дрэвы не жывуць шмат гадоў? У лесе, недалёка ад Сан-Францыска, я бачыў дрэва, якому сем тысяч год. Ну і што з гэтага? Таму, хто ганарыцца, што сем тысяч год прастаяў на адным месцы, гэта не робіць гонару.
Як ажыццявіць падарожжа на Месяц, як вярнуцца адтуль і гэтак далей – доўгая гісторыя, якая грунтоўна разгледжана ў ведычнай літаратуры. Гэты метад не новы. Але ў нашага супольніцтва свядомасці Крішны іншая мэта. Мы не збіраемся марнаваць свой каштоўны час. Крішна гаворыць: «Не траць дарэмна час, спрабуючы дасягнуць той ці іншай планеты. Што ты гэтым выйграеш? Куды б ты не адправіўся, матэрыяльныя пакуты будуць суправаджаць цябе». Вельмі добра пра гэта сказаў аўтар «Чайтанья-Чарітамріты» (Адзі. 3.97):
«У матэрыяльным свеце нехта цешыцца жыццём, а хтосьці не, але на самой справе пакутуюць усе». Так, пакутуюць усе. Каго не мучуць хваробы? Каму не прыносіць пакут старасць? Хто тут не памірае? Ніхто не хоча старэць і пакутаваць ад хвароб, аднак гэта здараецца з усімі. У чым жа тады асалода? Усе гэтыя асалоды – лухта, бо ў матэрыяльным свеце іх быць не можа. Іх стварае наша ўяўленне. Не варта думаць: «Гэта – асалода, а гэта – пакута». Тут усё пакуты! Таму ў «Чайтанья-Чарітамріце» гаварыцца: «Патрэбнасць у ежы, сне, сексы і бяспецы будзе існаваць вечна, але праяўляцца па-рознаму». Напрыклад, амерыканцы нарадзіліся ў Амерыцы, таму што ў мінулых жыццях рабілі праведныя ўчынкі. У Індыі людзі пакутуюць ад галечы, але, хаця амерыканцы ядуць хлеб з маслам, а індыйцы не бачаць масла зусім, тым не менш, харчуюцца і тыя, і іншыя. Нягледзячы на галечу, насельніцтва Індыі не памірае з голаду. Чатыры асноўныя патрэбнасці цела – у ежы, сне, сексы і бяспецы – можна задаволіць пры любых абставінах, незалежна ад таго, ці нараджаецца чалавек у спрыяльных умовах, дзякуючы набожным учынкам, ці ў неспрыяльных (у выніку грэшных учынкаў). Праблема ў тым, як вызваліцца ад гэтых чатырох прычын нашых пакут – нараджэння, смерці, старасці і хвароб.
Менавіта ў гэтым заключаецца праблема, а не ў тым: «Што я буду есці?» У птушак і звяроў такой праблемы няма. З надыходам раніцы птушкі адразу пачынаюць цырыкаць. Яны ведаюць, што атрымаюць сваю ежу. Ніхто не памірае з голаду, і перанасельніцтва практычна не існуе, таму што Бог забяспечвае нас усім неабходным. Могуць быць толькі якасныя адрозненні, але больш вытанчаныя матэрыяльныя асалоды – гэта яшчэ не самае галоўнае ў жыцці. Сапраўдная праблема ў тым, як вызваліцца ад нараджэння, старасці, хвароб і смерці, і яе нельга вырашыць пры дапамозе бяссэнсавых падарожжаў па гэтым сусвеце. Гэту праблему немагчыма вырашыць нават на найвышэйшай планеце матэрыяльнага сусвету, таму што скрозь нас чакае смерць.
У «Ведах» гаварыцца, што працягласць жыцця на Месяцы 10 000 гадоў, а адзін дзень роўны шасці нашым месяцам. Такім чынам, жыццё на Месяцы цягнецца 10 000 х 180 гадоў. Але зямляне не могуць жыць там так доўга. Гэта супярэчыла б усім ведычным пісанням. Можна спрабаваць трапіць на Месяц, але жыць там мы не зможам, Так сцвярджаецца ў «Ведах». Таму мы не жадаем адпраўляцца на тую ці іншую планету. Мы хочам адзінае – трапіць туды, дзе жыве Крішна. Госпад гаворыць у «Бхагават-гіце» (9.25):
«Чалавек можа адправіцца на Месяц і нават на Сонца, або на мільёны і трыльёны іншых планет, а калі яго прыхільнасці занадта моцныя, ён можа застацца тут. Але Мае адданыя прыйдуць да Мяне». Такая наша мэта. Пасвячэнне ў свядомасць Крішны гарантуе вучню, што ў рэшце ён трапіць на найвышэйшую планету – Крішналоку. Мы не сядзім без справы, мы таксама спрабуем дасягнуць іншых планет, але не трацім свой час на бяссэнсавыя заняткі.
Разважлівы чалавек не марыць ні пра якія матэрыяльныя планеты, таму што там яго чакаюць усё тыя ж чатыры формы матэрыяльных пакут. З «Бхагават-гіты» можна даведацца, што нават на Брахмалоцы, найвышэйшай планетнай сістэме дадзенага сусвету, жыццё падуладнае гэтым чатыром пакутам. «Бхагават-гіта» сцвярджае, што адзін дзень на Брахмалоцы працягваецца мільёны нашых гадоў. І гэта не падлягае сумненню.
Хтосьці можа паспрабаваць дасягнуць нават найвышэйшай планетнай сісгэмы – Брахмалокі, але, па сцвярджэннях вучоных, калі ляцець туды з хуткасцю ракеты, палёт зойме сорак тысяч год. Дык хто можа сорак тысяч год падарожнічаць у космасе? З ведычнай літаратуры мы ведаем, што, прайшоўшы поўную падрыхтоўку, можна трапіць на любую планету. Той, хто гатовы да падарожжа на вышэйшыя планетныя сістэмы (дзе жывуць паўбогі), зможа адправіцца туды. З такім жа поспехам можна адправіцца на ніжэйшыя планеты, а можна застацца тут. І нарэшце, той, хто мае гарачае імкненне, можа дасягнуць планеты Вярхоўнага Бога-Асобы. Усё залежыць ад падрыхтоўкі. Аднак планетныя сістэмы нашага матэрыяльнага сусвету не вечныя. Працягласць жыцця на некаторых з іх можа быць вельмі вялікай, але рана ці позна ўсе жывыя істоты, якія знаходзяцца ў матэрыяльным сусвеце, паміраюць, каб зноў атрымаць новыя целы. Існуюць розныя тыпы целаў. Чалавечае цела, напрыклад, разлічана на сто гадоў, а целы некаторых насякомых – усяго на дванаццаць гадзін. Такім чынам, працягласць існавання целаў адносная. Але той, хто ўздымаецца на Ваікунтхалоку, духоўную планету, здабывае вечнае жыццё, поўнае блажэнства і ведаў. Чалавек зможа дасягнуць такой дасканаласці, калі прыкладзе некаторыя намаганні. Гэта пацвярджаецца ў «Бхагават-гіце» словамі Госпада: «Кожны, хто сапраўды ведае пра Вярхоўнага Бога-Асобу, здольны дасягнуць Майго селішча».
Многія абвяшчаюць: «Бог вялікі», але гэта проста збітая фраза. Мы ж павінны зразумець, у чым Яго веліч. І пра гэта можна даведацца з аўтарытэтных пісанняў. У «Бхагават-гіце» Госпад гаворыць пра Сябе так: «Я нараджаюся тут як звычайны чалавек, але сапраўды Мой прыход сюды трансцэндэнтны». Бог такі літасцівы, што прыходзіць да нас у вобразе звычайнага чалавека, але Яго цела адрозніваецца ад чалавечага. Нягоднікі, якія нічога не ведаюць пра Крішну, лічаць Яго адным з людзей. Вось што гаворыцца пра гэта ў «Бхагават-гіце» (9.11):
«Неразумныя людзі смяюцца з Мяне, калі Я прыходжу ў вобразе чалавека. Яны не ведаюць Маёй трансцэндэнтнай прыроды і таго, што Я – вярхоўны ўладар усяго існага». Мы зможам даведацца пра Крішну, калі будзем чытаць неабходную літаратуру пад належным кіраўніцтвам. Аднаго разумення прыроды Бога дастаткова, каб вызваліць нас з матэрыяльнага свету. Чалавек няздольны цалкам пазнаць Абсалютнага Вярхоўнага Бога-Асобу, але пры дапамозе «Бхагават-гіты», паведанай Вярхоўным Госпадам, і духоўнага настаўніка можна даследваць Яго так неабсяжна, наколькі хапае нашых здольнасцей. Калі мы сапраўды спасцігнем Яго, то адразу ж пасля смерці гэтага цела зможам увайсці ў царства Бога. Крішна гаворыць: тйактва̄ дехам̇ пунар джанма наіті ма̄м еті со ’рджуна – «Той, хто мае дасканалыя веды, пакідаючы гэтае цела, больш не вяртаецца ў матэрыяльны свет. Ён трапляе ў свет духоўны і прыходзіць да Мяне» (Бх. 4.9).
Мэта нашага руху свядомасці Крішны – данесці гэту высокую навуковую ісціну да кожнага. Наш метад вельмі просты: вымаўляючы святыя імёны Харе Крішна, Харе Крішна, Крішна Крішна, Харе Харе / Харе Рама, Харе Рама, Рама Рама, Харе Харе, – чалавек ачышчае сваё забруджанае сэрца і ўсведамляе, што ён – неад’емная часцінка Вярхоўнага Госпада, і яго абавязак – служыць Яму. Гэта вельмі прыемны працэс: мы спяваем мантру Харе Крішна, рытмічна танцуем і ядзім выдатны прасад. Смакуючы такое жыццё, мы разам з тым рыхтуемся да наступнага – у царстве Бога. Гэта не выдумка, а рэальнасць. Свецкаму чалавеку гэта здаецца вымыслам, таму Крішна адкрывае Сябе толькі тым, хто сапраўды жадае пазнаць Бога. Шчырая душа пастаянна атрымлівае дапамогу ад Крішны і духоўнага настаўніка. Духоўны настаўнік – знешняя праява Бога, Які знаходзіцца ў сэрцы кожнага як Звышдуша. Чалавеку, які вельмі жадае пазнаць Вярхоўнага Бога-Асобу, Звышдуша неадкладна дасылае дапамогу, накіроўваючы яго да ісціннага духоўнага настаўніка. Той, хто шукае духоўныя веды, атрымлівае, такім чынам, падтрымку як знутры, так і звонку.
Як сцвярджаецца ў «Бхагавата-Пуране», працэс усведамлення Найвышэйшай Ісціны ажыццяўляецца ў тры этапы: спачатку чалавек усведамляе імперсанальны Брахман, гэта значыць Імперсанальны Абсалют, потым – Параматму, лакалізаваны аспект Брахмана. Параматма нагадвае нейтрон атамнага ядра, бо яна таксама прысутнічае ў кожным атаме. Яе апісанне даецца ў «Брахма-самхіце». Але ў канчатковьм выніку Найвышэйшая Боская Істота ўсведамляецца як Вярхоўны Усепрывабны Бог-Асоба (Крішна), які валодае ўсімі недаступнымі нашаму розуму энергіямі: усім багаццем, усёй сілай, усёй славай, усёй прыгажосцю, усімі ведамі і ўсім адрачэннем. Шэсць гэтых дасканаласцей цалкам праяўляюць Шрі Крішна і Шрі Рама, калі Яны ўвасабляюцца на гэтай планеце. Не ўсе людзі, а толькі сапраўдныя адданыя, кіруючыся аўтарытэтнымі свяшчэннымі пісаннямі, могуць пазнаць Крішну. Астатнія ж уведзены ў зман матэрыяльнай энергіяй. Такім чынам, Абсалютная Ісціна з’яўляецца Абсалютнай Асобай, з якой ніхто не можа параўнацца. Імперсанальнае ззянне Брахмана – гэта выпраменьванне Яго трансцэндэнтнага цела, падобнае святлу Сонца.
У «Вішну-Пуране» матэрыяльная энергія завецца авіддзьяй, няведаннем, і праяўляецца ў кармічнай дзейнасці, або дзейнасці, накіраванай на задавальненне пачуццяў. Хаця жывая істота схільна ўпадаць ў зман і ў пагоне за пачуццёвымі асалодамі пастаянна трапляе ў пасткі матэрыяльнай энергіі, нягледзячы на гэта, яе прылічваюць да антыматэрыяльнай (духоўнай) энергіі. У гэтым сэнсе жывая істота – станоўчая энергія, тады як матэрыя – адмоўная. Матэрыя не развіваецца, пакуль не ўступіць ва ўзаемадзеянне з вышэйшай, духоўнай (антыматэрыяльнай) энергіяй, якая непасрэдна з’яўляецца неад’емнай часткай духоўнага цэлага. Безумоўна, звычайнаму чалавеку вельмі цяжка зразумець духоўную прыроду жывых істот, для яго гэта заўсёды загадка. Часам пры дапамозе недасканалых пачуццяў ён атрымлівае частковае ўяўленне, а часам зусім не ў стане што-небудзь зразумець пра яе. Пагэтаму лепш за ўсе слухаць пасланне найвышэйшага аўтарытэта, Шрі Крішны, ад Яго адданага, прадстаўніка Госпада ў ланцугу вучнёўскай пераемнасці.
Мэта руху свядомасці Крішны – пазнаць Бога. Духоўны настаўнік, як прадстаўнік Крішны, дапамагае звонку, а Крішна ў форме Звышдушы – знутры. Жыццё жывой істоты, якая займаецца духоўнай практыкай пад такім кіраўніцтвам можа стаць паспяховым. Тым, каго цікавіць сутнасць гэтага руху, мы прапануем звяртацца да такіх апублікаваных намі аўтарытэтных крыніц, як: «Бхагават-гіта як яна ёсць», «Вучэнне Госпада Чайтаньі», «Шрімат-Бхагаватам», «Крыніца вечнай асалоды», «Водар адданасці». Акрамя таго, на многіх мовах свету мы штомесячна выдаем часопіс «Бэк ту Годхед» («Назад да Бога»). Наша місія - вывесці чалавецтва з зачараванага кола нараджэнняў і смерцяў.
Кожны павінен імкнуцца наблізіцца да Крішны. У часопісе «Бэк ту Годхед» мы апублікавалі артыкул «За межамі сусвету», у якім, адпаведна «Бхагават-гіце», апісваецца тое, што знаходзіцца па-за гэтым сусветам. «Бхагават-гіта» вельмі папулярная кніга. Яна шматразова выдавалася як у Амерыцы, так і ў Індыі. На жаль, на Захадзе «Бхагават-гіту» прапаведваюць галоўным чынам жулікі. Інакш іх не назавеш, бо яны свядома падманваюць людзей, хаваючы ад іх сапраўдныя факты. Дакладнае ж апісанне духоўнай прыроды дадзена ў нашай «Бхагават-гіце як яна ёсць».
Касмічная праява называецца «прыродай», але ёсць і іншая, вышэйшая прырода. Космас – гэта праяўленне ніжэйшай матэрыі, якая можа знаходзіцца як у праяўленым, так і ў непраяўленым стане. За яе межамі існуе іншая прырода – санатана, вечная. Няцяжка зразумець, што ўсё праяўленае тут – часова. Наглядны прыклад таму – наша цела. Дапусцім, камусьці зараз трыццаць гадоў. Значыцца, трыццаць гадоў назад яго цела яшчэ не існавала, а гадоў праз пяцьдзесят яно зноў вернецца ў свой непраяўлены стан. Такі закон прыроды. Цела праяўляецца і знікае, падобна да хваляў у моры, якія то набягаюць на бераг, то знікаюць. Але матэрыялісты клапоцяцца толькі пра гэтае часовае жыццё, якое можа скончыцца ў любы момант. Больш за тое, сусвет – гіганцкае матэрыяльнае цела, – як і наша цела, таксама знішчаецца. Так што шчаслівыя мы ці няшчасныя, дзе б мы не знаходзіліся - на гэтай планеце ці на іншай, – усяму калісьці прыйдзе канец. Дык навошта дарэмна траціць час на міжпланетныя падарожжы? Мы павінны імкнуцца трапіць на Крішналоку. Нам трэба зразумець гэту духоўную навуку і потым паведаць яе ўсяму свету. Зараз усюды пануе невуцтва. Людзі нічога не ведаюць, але вельмі ганарацца сабой. Хіба можна лічыць вялікім навуковым дасягненнем палёт на Месяц, калі экспедыцыя, якая рыхтавалася да яго дзесяць гадоў, прывезла адтуль толькі некалькі каменняў? Касмічныя падарожнікі радуюцца: «О, я дакрануўся да Месяца». Але якая ад гэтага карысць? Нават калі б мы і змаглі там жыць, дык вельмі нядоўгі час, бо ў рэшце ўсё павінна быць знішчана.
Паспрабуйце знайсці такую планету, з якой не прыйдзецца вяртацца, дзе жыццё вечнае і дзе можна танцаваць з Крішнай. У гэтым сэнс свядомасці Крішны. Пастаўцеся да гэтага руху сур’ёзна, таму што свядомасць Крішны дае магчымасць прыйсці да Крішны і цешыцца з Ім у вечным танцы. З ведычнай літаратуры мы ведаем, што матэрыяльны свет – усяго толькі адна чацвёртая частка тварэння Бога, астатнія ж тры чвэрці – духоўны свет. У «Бхагават-гіце» Крішна гаворыць: «Гэты матэрыяльны свет – толькі нязначная частка цэлага». Калі мы глядзім у неба, як бы далёка мы ні спрабавалі зазірнуць, наш позірк заўсёды будзе абмежаваны адным сусветам. Унутры ж таго, што называецца матэрыяльным светам, існуе безліч такіх сусветаў. І толькі па-за гэтымі незлічонымі сусветамі знаходзіцца духоўнае неба. Пра яго Госпад таксама ўпамінае ў «Бхагават-гіце». Ён гаворыць, што ёсць іншая, вечная прырода, якая знаходзіцца звонку матэрыяльнага свету, і не мае ні пачатку, ні канца. «Вечнае» – значыць бясконцае. Ведычная рэлігія завецца вечнай, таму што немагчыма прасачыць гісторыю яе ўзнікнення. Хрысціянства мае двухтысячагадовую гісторыю, іслам – сваю гісторыю, але калі вы паспрабуеце прасачыць развіццё ведычнай рэлігіі, дык не знойдзіце яе вытокаў. Вось чаму яна завецца вечнай рэлігіяй.
Мы можам сцвярджаць, што Бог стварыў матэрыяльны свет. Такое справядлівае сцвярджэнне гаворыць пра тое, што Бог існаваў яшчэ да стварэння свету. Само слова «стварыў» указвае на тое, што Госпад існаваў да стварэння касмічнай праявы. Значыцца, Бог – па-за тварэннем. Калі б Бог быў падуладны тварэнню, то як бы Ён мог тварыць? У такім выпадку Ён Сам быў бы адным з аб’ектаў матэрыяльнага тварэння. Але Бог вышэй тварэння: Ён – Творца і таму вечны.
У духоўным небе існуе безліч духоўных планет і духоўных істот. Але нявартых жыць у духоўным свеце, дасылаюць у матэрыяльны. Мы прынялі гэта матэрыяльнае цела па ўласнай волі, але нам не трэба было гэтага рабіць, таму што на самой справе мы духоўныя істоты. Немагчыма прасачыць, калі і як мы атрымалі матэрыяльнае цела. Ніхто не можа дакладна вызначыць, калі абумоўленая душа ўпершыню «апранула» часовае матэрыяльнае цела. Існуе 8 400 000 розных формаў жыцця, з іх 900 000 відаў істот жывуць у вадзе, а 2 000 000 – гэта расліны. На жаль, ведычную навуку не выкладаюць ні ў водным універсітэце. Яна дае сапраўдныя факты, і батанікі, антраполагі і іншыя вучоныя могуць даследаваць іх. Вядома, што найбольшая ўвага ў навучальных установах удзяляецца дарвінскай тэорыі эвалюцыі арганічнай матэрыі. Але ў «Бхагавата-Пуране» і іншых аўтарытэтных пісаннях, якія маюць велізарную навуковую каштоўнасць, ёсць звесткі пра эвалюцыю жывых істот у розных целах. Зараз пануе тэорыя Дарвіна, але яе ідэя не новая – ведычная літаратура ўтрымлівае каласальны аб’ём інфармацыі пра ўмовы жыцця ў матэрыяльным свеце.
Мы – прадстаўнікі толькі нязначнай часткі жывых істот, якія насяляюць шматлікія матэрыяльныя сусветы. Знаходжанне ў матэрыяльным свеце і ў матэрыяльным целе – гэта пакаранне. Напрыклад, турэмныя зняволеныя асуджаны ўрадам, але яны складаюць толькі нязначную частку насельніцтва краіны. Усе не могуць трапіць у турмы. Там знаходзяцца толькі тыя, хто не жадае падпарадкоўвацца закону. Падобна да гэтага, абумоўленыя душы матэрыяльнага свету складаюць зусім нязначную частку ўсіх жывых істот у тварэнні Бога. Сюды адпраўляюць тых, хто парушыў волю Крішны. Разважлівыя, дапытлівыя людзі павінны задумацца: «Чаму я трапіў у гэты абумоўлены стан жыцця? Я не хачу пакутаваць».
Існуюць тры віды пакут, да якіх прылічваюцца пакуты, выкліканыя целам і розумам. На Гаваях, насупраць маёй хаты адзін чалавек трымаў жывёл і птушак, прызначаных на забой. Я прыводзіў гэты прыклад сваім вучням: «Вось стаяць гэтыя жывёлы, і калі вы скажаце ім: «Мілыя, што ж вы стаіцё? Ідзіце адсюль! Вас хутка заб’юць», – яны нікуды не пойдуць, 60 ў іх няма розуму».
Той, хто не ўсведамляе сваіх пакут і не думае, як збавіцца ад іх, вядзе жывёльны вобраз жыцця. Калі чалавек не разумее, што пакутуе, і лічыць, што ўсё цудоўна, у яго свядомасць жывёлы. Кожны павінен ведаць, што на гэтай планеце непазбежны траістыя пакуты. Тут усе асуджаны на мукі нараджэння, смерці, старасці і хвароб. Як пазбавіцца ад іх – вось у якім напрамку трэба праводзіць даследванні.
Не паспеўшы з’явіцца на свет, мы ўжо пакутуем. Дзевяць месяцаў чалавечы зародак знаходзіцца ў сціснутым становішчы ў герметычнай сумцы брушной поласці сваёй маці. Ён не ў стане нават паварушыцца і абараніцца ад насякомых, якія кусаюць яго. Нарэшце дзіця нараджаецца, але пакуты працягваюцца. Яго кусаюць клапы, баліць жывот – дзіця плача. Маці, вядома, клапоціцца пра немаўля, не ведаючы, як яго ўцешыць. Дзіця падрастае, і яго чакаюць новыя пакуты. Малыш не жадае хадзіць у школу, але яго прымушаюць да гэтага. Не хоча вучыцца, але яму задаюць урокі. Прааналізаваўшы наша жыццё, мы ўбачым, што яно поўнае пакут. Дык навошта мы нараджаемся тут? Абумоўленыя душы вельмі неразумныя. Мы павінны спытвацца ў сябе: «Чаму я пакутую?» – і выкарыстоўваць любую магчымасць пазбавіцца ад пакут.
З Вярхоўным Госпадам нас звязваюць вечныя вузы. Аднак нейкім чынам мы зараз апынуліся ў агідным матэрыяльным свеце. Таму нам патрабуецца метад, пры дапамозе якога мы зможам зноў вярнуцца у духоўны свет. Гэты метад аднаўлення нашай сувязі з Госпадам завецца ёгай. Слова ёга азначае «злучэнне». Зараз, адасобленыя ад Усявышняга, мы ўяўляем сабой адмоўную велічыню – «мінус Бог», але калі мы пераменім гэты знак на плюс, наша чалавечае жыццё зробіцца дасканалым. Трэба імкнуцца да гэтай дасканаласці на працягу ўсяго свайго жыцця, і рэалізаваць яе ў момант смерці. Трэба быць падрыхтаваным да смерці. Напрыклад, вучоба ў каледжы займае ад двух да пяці гадоў, а экзамен з’яўляецца канчатковай праверкай усіх атрыманых ведаў. Паспяхова здаўшы экзамены, студэнт атрымлівае дыплом. Вывучаючы прадмет жыцця, мы таксама павінны рыхтавацца да экзамену, які нам давядзецца вытрымаць у момант смерці. І калі мы пройдзем яго паспяхова, то перанясёмся ў духоўны свет. Усё правяраецца ў момант смерці.
Як кажа вядомая бенгальская прыказка: што зроблена на шляху да дасканаласці, будзе выпрабавана ў момант смерці. У «Бхагават-гіце» тлумачыцца, што трэба рабіць напярэдадні смерці, пакідаючы цяперашняе цела. У наступных вершах Шрі Крішна гаворыць пра дх’яна-ёгаў (медытыруючых ёгаў).
«Вялікія мудрацы, знатакі «Ведаў», якія вымаўляюць омкару і вядуць жыццё ў адрачэнні, увойдуць у Брахман. Імкнучыся да гэтай дасканаласці, чалавек дае зарок бясшлюбнасці. Цяпер жа Я апішу табе шлях да вызвалення. Стан ёгі азначае адрачэнне ад усякай пачуццёвай дзейнасці. Зачыніўшы ўсе дзверы пачуццяў, засяродзіўшы розум на сэрцы, а жыццёвае паветра ў верхняй частцы галавы, чалавек паглыбляецца ў ёгу» (Бх. 8.11-12). У сістэме ёгі гэты працэс называецца працьяхара, што значыць «процілеглае». Зараз нашы вочы прыкаваны да знешняй прыгажосці, але іх трэба засяродзіць на прыгажосці ўнутранай. Гэта і ёсць працьяхара. Падобна да гэтага, неабходна сканцэнтраваць унутраны слых на гуку омкары, які ідзе знутры.
«Той, хто дасягнуў такога стану ёгі і вымаўляе свяшчэнны гук ом, найвышэйшае спалучэнне літар, хто думае пра Вярхоўнага Бога-Асобу, пакідаючы цела, несумненна, трапіць на духоўныя планеты» (Бх. 8.13). Як вызначана, трэба спыніць знешнюю дзейнасць пачуццяў і засяродзіць розум на вішну-мурці, форме Госпада Вішну. У гэтым заключаецца дасканаласць ёгі. Наш розум вельмі ўзрушаны, таму неабходна засяродзіць яго на сэрцы. Калі розум утрымліваецца ў такім стане, а жыццёвае паветра перамяшчаецца ў верхнюю частку галавы, чалавек дасягае дасканаласці ў ёзе. І ўжо потым дасканалы ёг вырашае, куды яму адправіцца. За безліччу матэрыяльных планет распасціраецца духоўны свет. Ёгі ведаюць пра гэта з ведычных пісанняў. Напрыклад, перш чым паехаць у Амерыку, я прачытаў пра яе ў кнігах. Аналагічна гэтаму ведычная літаратура дае апісанне вышэйшых планет і духоўнага свету. Усё гэта вядома ёгу, які можа перанесціся на любую выбраную ім планету без дапамогі касмічнага карабля.
Вучоныя-матэрыялісты працуюць ужо не першы год і могуць працягваць свае даследванні яшчэ сотні і тысячы гадоў, але ім не дасягнуць ніводнай з планет. Магчыма, з дапамогай навукі адзін ці два чалавекі трапяць на якую-небудзь планету, але не ўсе. Універсальны і агульнадаступны метад падар0жжа да іншых планет – практыка ёгі ці г’яны. Але бхакты наогул не маюць мэты падарожнічаць да нейкіх матэрыяльных планет. Адданыя слугі Крішны, Вярхоўнага Госпада, не цікавяцца планетамі матэрыяльнага свету, бо ведаюць, што жыццё на іх непазбежна падпарадкавана чатыром матэрыяльным законам. На некаторых планетах працягласць жыцця значна вышэйшая, чым на Зямлі, але і там існуе смерць. Тыя, хто знаходзяцца ў свядомасці Крішны, узвышаюцца над матэрыяльным жыццём з яго нараджэннем, смерцю, старасцю і хваробамі. Духоўнае жыццё пазбаўлена гэтых пакут. Таму разумныя людзі не спрабуюць дасягнуць матэрыяльных планет.
Людзі імкнуцца да Месяца. Трапіць на гэту планету вельмі нялёгка. Калі мы ўсё ж такі трапім туды, працягласць нашага жыцця, несумненна, павялічыцца, але не ў гэтым целе, якое б там неадкладна чакала смерць.
Каб трапіць на якую-небудзь планету, трэба мець адпаведнае яе ўмовам цела. Усе планеты населены жывымі істотамі, целы якіх прыстасаваны да ўмоў жыцця на гэтых планетах. Напрыклад, у гэтым целе мы можам акунуцца ў ваду, але не жыць у ёй. Мабыць, мы зможам застацца ў ёй пятнаццаць ці шаснаццаць гадзін, а то і ўсе дваццаць чатыры, але не болей. Насельнікі ж вады маюць асаблівыя, прыстасаваныя для жыцця ў ёй, целы. Калі рыбу выцягнуць з вады, яна не пражыве і некалькіх хвілін. Няцяжка зразумець, што нават на гэтай планеце існуюць розныя віды целаў, прыстасаваных да адпаведных умоў жыцця. І, аналагічна, калі мы жадаем дасягнуць іншай планеты, то павінны атрымаць адпаведнае цела.
Чалавек, які пры дапамозе метаду ёгі пераносіцца на Месяц, значна павялічвае працягласць свайго жыцця. Адзін дзень на вышэйшых планетах роўны шасці нашым месяцам, і, як сцвярджаецца ў ведычнай літаратуры, іх насельнікі жывуць 10 000 гадоў. Таму, без сумнення, можна намнога павялічыць працягласць жыцця, але і на гэтых планетах непазбежна смерць. Праз дзесяць ці дваццаць тысяч год, ці нават праз мільёны гадоў (колькасць не мае значэння) усё роўна прыйдзе смерць.
На самой жа справе мы неўміручыя. Пра гэта гаворыцца ў самым пачатку «Бхагават-гіты» (2.20): на ханйате ханйама̄не ш́арīре. Мы – духоўныя істоты, і таму вечныя. Дык чаму мы павінны нараджацца і паміраць? Разумны чалавек павінен задумвацца над гэтым пытаннем. Тыя, хто знаходзяцца ў свядомасці Крішны, па-сапраўднаму разумныя, таму што не імкнуцца да планет, дзе ёсць смерць, якім бы доўгім ні было там жыццё. Наадварот, яны жадаюць атрымаць такое ж, як у Бога, цела. Іш́варах̣ парамах̣ кр̣шн̣ах̣ сач-чіт-а̄нанда-віграхах̣ («Брахма-самхіта» 5.1). Цела Бога – сач-чіт- а̄нанда. Сач азначае «вечнае», чіт – «поўнае ведаў», а а̄нанда – «поўнае блажэнства».
У адной з нашых брашур «Крішна – крыніца асалоды» тлумачыцца, што калі мы перанясёмся ў духоўны свет – на планету Крішны ці на любую іншую духоўную планету, – то атрымаем цела, падобнае целу Бога, гэта значыць сач-чіт-а̄нанда – вечнае, поўнае ведаў і блажэнства, Такім чынам, у тых, хто знаходзіцца ў свядомасці Крішны, іншая мэта, чым у тых, хто спрабуе падняцца на лепшыя планеты матэрыяльнага свету. Госпад Кріщна гаворыць: мӯрдханй а̄дха̄йа̄тманах̣ пра̄н̣ам а̄стхіто йога-дха̄ра̄н̣а̄м̇. «Дасканаласць ёгі заключаецца ў тым, каб трапіць у духоўны свет» (Бх. 8.12).
Духоўная душа – маленькая часціца, якая знаходзіцца ў целе, і мы не можам убачыць яе. Мэта практыкі ёгі заключаецца ў тым, каб узняць гэтую маленькую часцінку, душу, у верхнюю частку галавы, а потым вырвацца з цела. Пасля гэтага можна перанесціся на любую з вышэйшых планет па-свайму выбару. Так робіць дасканалы ёг.
Калі ёга цікавіць Месяц, ён можа, як падарожнік, які адпраўляецца ў Еўропу, Каліфорнію, Канаду ці любую іншую краіну на гэтай планеце, сказаць: «Дай-ка я пагляджу, што ўяўляе сабой Месяц, а потым падымуся да яшчэ больш вышэйшых планет». З дапамогай ёгі можна перанесціся на розныя планеты, але ўсюды дзейнічае сістэма віз і таможняў. Каб трапіць на іншыя планеты, неабходна пэўная падрыхтоўка.
Тых, хто знаходзіцца ў свядомасці Крішны, не прывабліваюць часовыя планеты, нават калі працягласць жыцця на іх вельмі доўгая. Калі ў момант смерці ёг зможа вымавіць ом – скарочаную форму трансцэндэнтнай вібрацыі, і адначасова мам анусмаран – памятаць Крішну (Вішну), то ён дасягне дасканаласці. Мэта ёгі – засяродзіць розум на Вішну. Імперсаналісты ўяўляюць, што бачаць форму Вішну – Госпада. Персаналісты ж бачаць Госпада не ва ўяўленні, а ў сапраўднасці. У любым выпадку, ці то чалавек уяўляе, ці то рэальна бачыць, яго розум павінен быць засяроджаным на форме Вішну. Мам азначае «на Вярхоўным Госпаду Вішну». Кожны, хто, пакідаючы цела, засяродзіць свой розум на Вішну, дасягне духоўнага царства.
У «Бхагават-гіце» (7.23) гаварыцца, што тыя, каго задавальняе часовае шчасце, часовае жыццё і часовыя зручнасці, неразумныя. Анатават ту пхалам̇ теша̄м̇ тад бхавтй алпа-медхаса̄м – «Неразумных людзей прываблівае часовае». Так сцвярджаецца ў «Шрімат-Бхагават-гіце». Я вечны, дык чаму мяне прываблівае часовае? Каму падабаецца часовае існаванне? Нікому. Напрыклад, мы знялі кватэру, а гаспадар просіць вызваліць яе. Гэта сумна, але мы не засмучаемся, калі нас чакае больш утульная кватэра. Вось да чаго мы спрабуем імкнуцца. Мы не жадаем паміраць, таму што мы вечныя.
Матэрыяльная атмасфера пазбаўляе нас вечнасці. У «Шрімат-Бхагаватам» гаварыцца: «Ад узыходы і да заходу сонца скарачае наша жыццё». Яно скарачаецца з кожным днём. Калі сонца ўзышло ў палове шостага раніцы, дык да паловы шостага вечара наша жыццё скарачаецца на дванаццаць гадзін. І нам ніколі не вярнуць гэтага часу. Мы можам прасіць вучоных: «Вазьміце дванаццаць мільёнаў долараў, але толькі вярніце мне гэтыя дванаццаць гадзін». Але яны як заўжды адкажуць: «О, гэта немагчыма». Гэта не пад сілу вучоным. Таму ў «Бхагаватам» гаварыцца, што наша жыццё скарачаецца ад ранішняй да вячэрняй зары.
Час – мінулае, цяперашняе і будучае – называецца калай. Заўтра цяперашняе стане мінулым, а будучае – цяперашнім. Але мінулае, цяперашняе і будучае адносяцца толькі да цела, мы ж належым да вечнасці. Таму трэба думаць пра тое, як дасягнуць вечнасці. Чалавек – істота з развітай свядомасцю і таму не павінен траціць сваё жыццё на задавальненне жывёльных патрэб у ежы, сне, сексы і бяспецы. Ен павінен шукаць шлях, які вядзе да вечнага жыцця. Сонца штохвілінна, штогадзінна, штодзённа скарачае наша жыццё, але час, які мы прысвячаем апавяданням пра Уттама-шлоку, гэта значыць пра Госпада, у нас ніхто не адыме. Час, праведзены ў храме свядомасці Крішны, не можа быць адняты. Гэта запісваецца ў наш актыў, гэта – наш плюс, а не мінус. Час нашага жыцця, калі мець на ўвазе цела, можа быць адняты, і як бы не жадаў чалавек захаваць яго, гэтае нікому не пад сілу. Але сонца не можа адабраць у нас веды, атрыманыя ў свядомасці Крішны. Яны застануцца з намі, нягледзячы ні на што.
Паўтарэнне маха-мантры – Харе Крішна, Харе Крішна, Крішна Крішна, Харе Харе / Харе Рама, Харе Рама, Рама Рама, Харе Харе – нескладаны працэс. Час, які гэта зойме, не будзе згублены, у адрозненне ад часу, патрачанага на задавальненне патрэб цела. Пяцьдзесят гад0ў назад я быў маладым чалавекам, але гэты час мінуў, і яго не вярнуць. Духоўныя ж веды, атрыманыя ад майго духоўнага настаўніка, застануцца са мной нават тады, каля я пакіну гэта цела, і калі яны былі дасканалымі ў гэтым жыцці, то прывядуць мяне ў вечнае селішча.
Матэрыяльныя і духоўныя светы належаць Крішне. Мы ж не валодаем нічым. Усё навокал – уласнасць Вярхоўнага Госпада, падобна да таго, як ураду належыць у дзяржаве ўсё – і тое, што ў турме, і тое, што за яе межамі. Абумоўленае жыццё нагадвае турму. Зняволены не можа па-свайму жаданню перасяляцца з адной камеры ў другую. Планеты матэрыяльнага свету падобны да такіх камер. Мы спрабуем адправіцца на Месяц, але ажыццявіць гэта пры дапамозе механічных сродкаў немагчыма. Усім нам – амерыканцам, індыйцам, кітайцам, рускім – суджана жыць на гэтай планеце. І мы не можам пакінуць яе, хаця існуюць мільёны і мільярды іншых планет, і ў нас ёсць адпаведныя лятальныя апараты, каб іх дасягнуць. Не можам, таму што абумоўлены законамі прыроды, законамі Бога. Чалавек, якога пасадзілі ў пэўную камеру не можа перамяніць яе па-ўласнаму жаданню без дазволу ўлады. У «Бхагават-гіце» Крішна гаворыць, што няма ніякага сэнсу пераходзіць з адной камеры ў другую. Гэта нікому не прынясе шчасця. Калі зняволены думае: «Зараз я знаходжуся ў гэтай камеры, а калі начальнік перавядзе мяне ў іншую, дык там я зраблюся больш шчаслівым», – ён памыляецца. Пакуль чалавек знаходзіцца ў турме, ён не можа быць шчаслівым. Змяняючы камеры – ад капіталізму да камунізму – мы спрабуем знайсці сваё месца. Але наша мэта павінна быць іншай – вызваліцца ад усіх гэтых «ізмаў» матэрыялізму, і толькі тады шчасце стане сапраўды магчымым. Такая мэта свядомасці Крішны.
Мы трымаемся павучэнняў Вярхоўнага Бога-Асобы. Ён гаворыць: «Дарагі Арджуна, ты можаш дасягнуць найвышэйшай планетнай сістэмы, якая называецца Брахмалокай. Шмат людзей імкнуцца трапіць на яе, таму што працягласць жыцця там вельмі вялікая». У нас нават не атрымаецца вылічыць працягласць хаця б паловы сутак Брахмалокі – гэта не паддаецца ніякаму вылічэнню. Але і там таксама ёсць смерць. Таму Крішна раіць: «Не губляй марна час і не спрабуй дасягнуць іншых планет ці перанесціся з адной на другую».
Людзі, якіх я сустракаў у Амерыцы вельмі няўрымслівыя. Яны пераязджаюць з кватэры на кватэру, з краіны ў краіну. Гэта мітусня уласціва нам таму, што мы шукаем свой сапраўдны дом. Пераезды з месца на месца не прывядуць нас да вечнасці. Вечнае жыццё магчыма толькі побач з Крішнай. Таму Крішна гаворыць нам: «Мне належыць усё, і ў Мяне ёсць цудоўнае селішча, якое называецца Галокай Вріндаванай». Калі хтосьці жадае трапіць туды, ён павінен проста спазнаць Крішну і паспрабаваць зразумець, як Ён прыходзіць у наш свет і як пакідае яго, якое Ён займае становішча, а якое мы, якія ў нас з Ім узаемаадносіны і як трэба верна жыць. Проста паспрабуйце прааналізаваць гэтыя пытанні з навуковага пункту гледжання. У свядомасці Крішны ўсё навукова. Гэта не выдумка, не фальсіфікацыя, не сантыментальнасць, не фанатызм і не фантазія. Гэта ісціна, факт, рэальнасць. Мы павінны па-сапраўднаму зразумець Крішну.
Жадаем мы гэтага ці не, у пэўны час, згодна закону прыроды, нам прыйдзецца пакінуць сваё цела. Нават прэзідэнт Кенэдзі, калі прыйшла яго чарга, павінен быў пакарьщца лёсу і змяніць сваё цела на іншае. Ён не мог сказаць: «Я ж прэзідэнт, містэр Кенэдзі, я не буду гэтага рабіць». Аднак законы прыроды няўмольныя.
Наша развітая чалавечая свядомасць прызначана для таго, каб зразумець, як дзейнічае прырода. Не толькі людзі, але і сабакі, кошкі, чэрві, дрэвы, птушкі, звяры і ўсе іншыя жывыя істоты маюць свядомасць. Але наша свядомасць не павінна быць такой жа, як у іх. У «Шрімат-Бхагаватам» гаварыцца, што мы атрымалі чалавечае цела пасля многіх і многіх нараджэнняў. Таму нам нельга злоўжываць ім. Скарыстайце, калі ласка, гэта чалавечае жыццё, каб развіць у сябе свядомасць Крішны, і будзьце шчаслівы.