12. Вучэнне пра незацікаўленае дзеянне. Мокша

img

Вызваленне (мокша) – важнейшае паняцце індыйскай духоўнай культуры, якое азначае збавенне джывы ад улады маі і ад пакут, якія мая прычыняе. Дзеля таго, каб зразумець, што такое мокша ў вайшнавізме, трэба разгледзець механізм яе ажыццяўлення, галоўным звяном якога ёсць дзеянне без зацікаўленасці ў выніку.

 

Перадусім, трэба ўлічыць наступнае: свядомасць (чытта) жывой істоты інтэнцыйная, г. зн. заўсёды скіраваная на аб’ект. На думку вайшнаўскіх мысляроў, пустой свядомасці быць не можа. Таму, калі гаворыцца пра розныя станы ці ўзроўні свядомасці джывы, маецца на ўвазе розны змест свядомасці, які залежыць ад таго, на што яна скіраваная. Характар гэтай скіраванасці, у сваю чаргу, цесна злучаны з дзейнасцю жывой істоты.

 

Згодна з вучэннем «Бхагавад-гіты», дзейнасць можа быць трох відаў: карма – добрая, праведная, адпаведная дхарме, і якая прыносіць добрыя плёны выканаўцу, вікарма – злая, грэшная, якая разбурае дхарму і прыносіць выканаўцу пакуты, і акарма – даслоўна, «бяздзейнасць». Што ж становіць сабою такое дзеянне, якое адначасова ёсць бяздзейнасцю?

 

Джыва даслоўна азначае «жывое», што дапускае наяўнасць у ёй актыўнага пачатку. Джыве як «жывому» заўсёды ўласцівыя імкненне (іччха) і актыўнасць (крыя), таму бяздзейнасць для яе немажлівая (у гэтым таксама адно з сур’ёзных разыходжанняў вайшнаваў з паслядоўнікамі Шанкары). Што ж тады маецца на ўвазе пад словам акарма?

 

На санскрыце прыстаўка а- пазначае адмаўленне. Акарма-бяздзейнасць – гэта такая дзейнасць, якая не прыносіць ніякіх плёнаў – ні добрых, ні благіх, бо і добрыя і благія наступствы прывязваюць жывую істоту да свету пакут, узнаўляючы ў ёй пажадлівасць (каму) ці нянавісць (двешу) у дачыненні да каго-небудзь ці да чаго-небудзь і тым самым утрымліваючы яе пад уладаю маі. Унікнуць благіх і добрых наступстваў магчыма, калі дзеянне робіцца без усякае зацікаўленасці ў іх. Адсутнасць прыхільнасці да плёнаў азначае, што заняты акармай здаволены самім працэсам такой дзейнасці і не мае патрэбы ні ў чым іншым. Але такой дзейнасцю паводле вучэння вайшнаваў можа быць толькі бхакці – служэнне Богу з любоўю і адданасцю, бо толькі бхакці можа прынесці чалавеку поўнае задавальненне і асалоду. Бхакці не толькі не спараджае ніякіх матэрыяльных наступстваў, але ў дадатак яшчэ і знішчае вынікі мінулых учынкаў чалавека, пазбаўляючы яго ад уздзеяння закона кармы, г. зн. прыводзячы да вызвалення (мокшы).

 

Якім спосабам мажлівы сам гэты пераход ад дзейнасці паводле законаў матэрыяльнага свету да дзейнасці вышэйшага парадку? Свядомасць жывой істоты заўсёды скіраваная на нейкі аб’ект, які адначасна і вызначае характар дзеяння джывы, і залежыць ад яго. Гэта дылема – каб змяніць дзейнасць, трэба змяніць аб’ект свядомасці, але каб змяніць аб’ект, трэба змяніць дзейнасць. Ясна, што сам чалавек не можа выбрацца з гэтага кола, яму патрэбная дапамога звонку, іншымі словамі, ён павінен нейкім спосабам сутыкнуцца з Трансцэндэнтным аб’ектам. Гэты Трансцэндэнтны аб’ект – Бог, а таксама ўсё, што наўпроста з Ім звязана. Як вучаць вайшнаўскія мысляры, для пераходу ад кармы да акармы павінна адбыцца «сустрэча» чалавека з Богам у той форме, у якой гэта магчыма ў матэрыяльным свеце, г. зн. у форме Ягонага імя, Ягонае выявы, святога тэксту, дзе апісваюцца атрыбуты і якасці Бога, людзей, якія ўжо ўсталі на шлях бхакці, і ў свядомасці якіх бытуе Бог, і г. д. Усё звязанае з Богам, хоць і здаецца нібыта прыналежным да матэрыяльнага свету, існуе паводле зусім іншых законаў і ўплывае на свядомасць чалавека зусім па-іншаму, чым матэрыяльныя аб’екты. Такі сутык з Трансцэндэнтным – унікальная падзея, якая ўрываецца ў штодзённасць і выбівае чалавека са звыклае плыні дзеянняў, што дае яму мажлівасць хаця б на імгненне ўбачыць рэчы ў іншым святле. Валодаючы свабодай выбару, чалавек, які адчуў гэты «штуршок», можа цяпер вырашаць, ці працягваць яму дзейнічаць паводле законаў кармы ці істотна змяніць характар свае дзейнасці, устаўшы на шлях бхакці, г. зн. на шлях, які вядзе да вызвалення.

Падрыхтаваў Садху-бхушана дас, снежань 2022

Паводле www.krishna.by
Навігацыя: